İLK YARDIM NEDİR?

Herhangi bir kazada ya da yaşamı tehlikeye düşüren bir durumda, sağlık görevlilerinin tıbbi yardımı sağlanıncaya kadar, kişinin hayatını kurtarmak ya da durumunun kötüye gitmesini önleyebilmek amacıyla olay yerinde, tıbbi araç gereç aranmaksızın mevcut araç ve gereçlerle yapılan ilaçsız uygulamalara ilkyardım denilmektedir. İlk yardımın amacı hasta ya da yaralının içinde bulunduğu durumun kötüye gitmesini engellemek, iyileşme sürecinin kolaylaşması için gereken ilk yardım tekniklerinin uygulamasını sağlamaktır.

İlk yardım;

  • Kaza yerinde başlar,
  • Hasta ve yaralının sevki boyunca devam eder,
  • Ulaşılan sağlık merkezinde tıbbi tedavinin başlamasıyla sona erer.
  • Hasta ve yaralıya sağlık ekibi gelinceye kadar ilk yardım müdahalesini, ilk yardımcı eğitimini ve sertifikasını almış kişiler yapar.

Hayat kurtarma zinciri ile ilk yardımın tüm aşamalarını içermektedir.

Sağlık kuruluşlarına haber verilmesi

Olay yerinde temel yaşam desteği

Ambulans ekibi müdahalesi

Hastane acil servis müdahalesi

İLK YARDIM SETLERİ NERELERDE BULUNMALIDIR?

İlk yardım setleri, acil durumlarda hızlı bir şekilde ve kolayca erişilebilecek yerlerde bulunmalıdır.

Güneş ışığını doğrudan almayan yerlerde saklanmalı, ilk yardım seti çanta ve/veya dolaplarının gövde ve kapakları şeffaf veya transparan olmamalıdır. Güneş ışığı, çanta ve dolapların içerisinde yer alan ilk yardım ürünlerinin ambalajları üzerinde olumsuz etki yaratarak, son kullanım sürelerinden önce etkilerinin kayıp olmasına veya steril ürünlerin bu özelliğinin bozulmasına sebep olmaktadır.

İlk yardım setleri kolayca görülebilen yerlerde konumlandırılmalı, kullanım ömürleri dolmamış ve güncel malzemelerle donatılmış olmalıdır. Ayrıca, içeriği düzenli olarak kontrol edilmeli, tarihleri geçmiş malzemeler yenilenmeli ve eksik olanlar tamamlanmalıdır. Bunun için çanta ve dolap üstünde bir kontrol bandrolü konumlandırılması önerilmektedir.

İlk yardım setleri konumlandırılırken dikkat edilmesi gereken noktalar şu şekilde özetlenebilir;

EVDE

Çocukların ulaşamayacağı fakat acil durumlarla ilgili bilgi sahibi olan kişilerin kolay erişilebileceği bir yerde bulunmalıdır. Mutfak veya banyo gibi sıklıkla kullanılan bölgelerde, yüksek dolapların içinde veya duvarlara monte edilmiş olarak konumlandırılabilir.

ÇALIŞMA ALANLARINDA

İş yerlerinde, fabrikalarda, ofislerde veya revir odalarında, özellikle acil durumlarla ilgili bilgi sahibi olan kişilerin erişebileceği bir noktada konumlandırılmalıdır.

ARAÇLARDA

Otomobillerin bagajında veya kolayca erişilebilen bir bölmesinde saklanabilir. Otobüslerde ve kamyonlarda ise araç içinde ve özellikle şoför mahallinin etrafında, kolay ulaşılabilir bir yerde bulunmalıdır.

EĞİTİM KURUMLARINDA

Eğitim kurumunun revir odasında veya acil durumlarla ilgili bilgi sahibi olan kişilerin erişebileceği noktalarda konumlandırılmalıdır.

SPOR SALONLARI VE STADYUMLARDA

Yetkili doktor veya hemşirenin paramedik çantasında veya acil durumlarla ilgili bilgi sahibi olan kişilerin erişebileceği noktalarda bulunabilir.

KAMU ALANLARINDA

Plajlar, alışveriş merkezleri, otobüs durakları, tren istasyonları gibi büyük alana sahip yerlerin revir odalarında   veya kurumun acil durumlarla ilgili bilgi sahibi olan kişinin erişebileceği bir veya birden fazla noktada bulundurulmalıdır.

İLK YARDIM MALZEMELERİ NELERDİR?

PLASTER

Uzvun yaralı bölgesine koyulan gaz kompresin, pedin ve sargı bezinin daha kuvvetli sabitlenmesi için kullanılır.

Bez, kağıt veya nonwoven kumaşlardan üretilmiş olabilir. Genellikle 2,5 cm x 500 cm ya da 5 cm x 500 cm boyutlarında olmaktadır.

YARA BANDI

Küçük çizik ve yaraların dış etkenlere karşı koruma altına alınması ve yara bölgesinin açılmamasını sağlamak için kullanılır. Yara bantları bez, pu veya su geçirmez filmlerden üretilmektedir. Çok çeşitli ölçülere sahiptirler. Genel kullanımda en çok rastlananlar 19 mm x 72 mm, 25 mm x 72 mm, 38 mm x 38 mm ve 20 mm x 120 mm ölçülerinde olan modellerdir.

YAPIŞMALI  YARA PEDİ

Büyük çizik ve yaraları dış etkenlere karşı koruma altına almak, yara bölgesinin açılmamasını sağlamak ve mikrop kapmasına engel olmak için kullanılır. Steril olarak paketlenmektedir. Nonwoven kumaştan veya su geçirmez filmden üretilmektedirler. Genellikle 5 cm x 7,5 cm, 9 cm x 5 cm, 9 cm x 10 cm ve 9 cm x 15 cm boyutlarında kullanılır. 

YAPIŞMALI GÖZ PEDİ

Gözün dış etkenlere karşı koruma altına alınması ve cisim kaçma durumu oluşmuş ise gözün hareket etmemesi için kullanılır. Steril olarak paketlenmektedir. Genellikle nonwoven esnek kumaştan üretilmektedirler. En çok kullanılan ölçüleri 5,8 cm x 8,3 cm, 9,5 cm x 6,5 cm’dir.

SARGI BEZİ
  • Pansuman malzemesini tespit etmek
  • Kanayan bölgeye basınç uygulayarak kanamayı durdurmak
  • Yapılan pansuman malzemelerini korumak ve yerinde sabitlemek gerektiğinde kan akışını yavaşlatmak için kullanılır.

En sık kullanılan ölçüler 5 cm x 150 cm, 10 x 150 cm, 10 cm x 350 cm ve 15 cm x 150 cm’dir. Sargı bezleri “elastik sargı bezi” adıyla da daha fonksiyonel (esnek sargı bezi) olarak üretilmektedir. Özellikle Avrupa Birliği listelerinde bu sargı bezleri yer almaktadır.

ELASTİK BANDAJ
  • Kırık, çıkık ve burkulmalarda o bölgenin hareketini azaltmak ya da tümüyle engellemek
  • Şişmeyi azaltmak ya da önlemek
  • Atelleri tespit etmek gerektiğinde kan akışını yavaşlatmak için kullanılır.

En sık kullanılan ölçüler 6 cm x 100 cm, 6 cm x 200 cm, 10 cm x 150 cm ve 15 cm x 150 cm’dir. 

ÜÇGEN SARGI BEZİ         
  • Açık sargı olarak göğüste, kırılan veya burkulan kolun askıya alınmasında
  • Geniş sargı olarak kaburga ve köprücük kırıklarında
  • Dar ve katlanmış olarak rulo sargıların yerine göz, kulak, ayak, el bileğinde
  • Bandaj olarak aşırı kanamalı bölgelere sıkı bandaj yapılarak kanamanın durdurulmasında
  • Yara üzerine steril gazlı bez veya yara bandı yerleştirildikten sonra bası uygulamasında
  • Atelleri tespit etmede kullanılır.

İlk yardımcı için her noktada elinin altında bulunması gereken joker gibi bir üründür.

Önceki yıllarda kumaştan üretilirken günümüzde dokusuz örgüsüz kumaşlardan üretilmektedir. Avrupa Birliği normlarına göre temel alınan ölçüsü en az 96 cm x 96 cm x 136 cm’dir. Ürün bir dik üçgen şeklinde üretilmiş olmalıdır.

ACİL DURUM BATTANİYESİ

Gümüş renkli ve altın-gümüş renkli olarak 2 çeşit üretilir.

Gümüş renk, sıcak havada güneş ışığını yansıtması; altın rengi ise soğuk havada güneş ışığını tutması için kullanılır.

Gümüş rengi her ortamda kullanılsa da, altın rengi ağırlıklı olarak kolay görülmeyi sağlaması açısından karlı bölgelerde kullanılır. Türkiye’de “yanık örtüsü” diye ifade edildiği de olur fakat doğru bir ifade değildir.

Acil durum battaniyesinin kullanıldığı alanlar:

  • Uyku örtüsü olarak
  • Acil durum kolonu olarak (katlayıp bir bağlama işleminde)
  • Medikal turnike olarak
  • Kişinin güneş ısısına veya soğuk, yağmur gibi dış etkenlere maruz kalmasını önlemek için kullanılır.

Birden fazla ölçüde üretilebilmektedir. Temel olarak kabul edilmiş ölçüsü iki renkli ürün için 160 cm x 210 cm’dir. Bununla birlikte tek renkli ürün için en çok kullanılan ölçü 150 cm x 200 cm’dir.

GAZ KOMPRES

Açık yara bakımı ve tedavisi olarak doku sıvılarının yaradan uzaklaştırılması ve dokunun korunması için kullanılır.

Kenarlardan iplik çıkmayacak şekilde cerrahi katlamalı olduğundan yarada enfeksiyon riskini azaltır. Gaz kelimesi aslında pamuklu tül kumaşı ifade etmektedir. Bu nedenle uzun yıllar pamuk ipliği ile dokunmuş gözenekli kumaşlardan üretilen bu ürün artık günümüz teknolojisi ile nonwoven kumaşlardan da üretilmektedir. Açık yaralarda kullanıldığı için steril edilmiş tekli ya da en fazla 5’li paketler halinde hazırlanmaktadır. En çok kullanılan ölçüler ise 5 cm x 5 cm, 7,5 cm x 7,5 cm, 10 cm x 10 cm ve 10 cm x 15 cm olanlardır.

PAMUK

Yaranın çevresini oksijenli su, antiseptik, antibakteriyel ve alkol türü solüsyonlarla temizlemek için kullanılır.

50 gr ve 100 gr’lık paketler şeklinde üretilmektedir.

ANINDA SOĞUK KOMPRES

Saklama koşulu gerektirmeyen ve buz tedavisi görevi yapan kimyasal bir üründür. Paket içinde sıvı kesesi ve kimyasal granüller vardır. Sıvı kesesi basınç uygulanarak patlatıldığında sıvı, granüllerin üzerine dökülür ve kimyasal hareket başlar.

Paket sallanarak kimyasal hareketin hızlanması sağlanır. 15-20 saniye içinde soğuk tedavisine başlayacak hale gelir.

Oda sıcaklığına bağlı olarak 15-20 dakika boyunca soğuk tedavi uygulaması yapar.

SOĞUK JEL KOMPRES

Soğuk tedavisi uygulanmadan önce buzdolabının buzluğunda bulundurulur ve tedavi için çıkarılıp tedaviye başlanır.

13cm x 13cm ve 13cm x 26cm en çok kullanılan ebatlardır.

ALKOLLÜ MENDİL

Enjeksiyondan önce enjeksiyon yerini temizlemek ya da müdahale sonrasında enjeksiyondan kaynaklanan kanı temizlemek için kullanılır.

İlk yardımda yara etrafını temizlemek için kullanılmaktadır. Küçük boyutları sayesinde mini ilk yardım setlerinde tercih edilir.

TEMİZLEME MENDİLİ

Yaralının veya müdahalede buluna kişinin yaralanma bölgesi haricinde temizlenmesi gerektirdiği yerler için kullanılır. Bu ürünle el yüz veya bir cihaz temizliğini yapabilirsiniz.

SOLÜSYON, %10 POVİDON İYOTLU

Yara çevresini temizlemek ve enfeksiyon riskini azaltmak için kullanılır. Bulunduğu bölgede kurumadan silinirse etkisi kalmaz. Genellikle 50 ml ve 100 ml plastik şişelerde üretilmektedir.

YANIK JELLERİ

Yanık bölgesinin acısını ve ağrısını azaltır, deriyi soğutur, çevre faktörlerinden oluşabilecek enfeksiyonu önler. Yanık bölgesinin ısı kontrolünü sağlayarak tedavi merkezine kadar gidilen süredeki tahribatı azaltır. Jel formunda ve jel emdirilmiş kompresler şeklinde kullanıma sunulmuşlardır. 3,5 ml ve 50 ml olan paketlerde ve 10 cm x 10 cm, 20 cm x 20 cm, 30 cm x 30 cm ve 30 cm x 40 cm gibi ölçüler sık kullanılan ürünlerdir. Bunlardın dışında 80 cm x 80 cm gibi geniş yüzey yanıkları için battaniye şeklinde veya yüz yanıkları için maske şeklinde formları da bulunmaktadır.

TEK KULLANIMLIK ELDİVEN   

Bu üründe en çok rastlanan 3 tip bulunmaktadır. Lateks, nitril ve vinil olarak sınıflandırılan ürünler üretim hammaddesinden dolayı bu isimleri almışlardır. Ürünlerin kullanım alanlarına göre steril, non-steril veya pudralı ve pudrasız olarak alt grupları da mevcuttur. Cerrahi işlemlerde mikropların hastaya veya uygulama yapana bulaşmasını önlemek ve enfeksiyon riskini azaltmak için kullanılır. İlk yardımcıların bir kazazedeye müdahale etmeden önce kendi güvenlikleri için kullanmaları gereken en önemli ürünlerden biridir.

MEDİKAL TURNİKE

Kan alma, iğne yapma ve serum takma işlerinde damarın kolay bulunmasını sağlamak, kol ve bacakta meydana gelen yaralanmalardan kaynaklanan kan akışını yavaşlatmak, sınırlamak veya durdurmak için kullanılır. Anahtarsız, gevşetme anahtarlı ve döndürme kollu olarak üç çeşit üretilir. Döndürme kollu olan çeşidi genellikle askeri alanda kullanılır.

Medikal uygulamaların yapıldığı yerlerde bulundurulması kolay olması bakımından serum lastiği de kullanılmaktadır.

MEDİKAL MASKE

Acil durumlarda ilk yardım ekibinin ya da ilk müdahaleyi yapacak yetkin kişinin, kazazedeye müdahale etmeden önce kendi güvenlik önlemlerini alması önemlidir. Maske, eldivenden sonra en çok kullanılan koruyucu ürünlerden biridir. Genellikle nonwoven kumaştan 2 veya 3 katlı olarak üretilenler tercih edilmektedir. Kolay kullanım için lastikli ürünler en çok kullanılan modellerdir. 

SUNİ SOLUNUM MASKESİ

Acil durumlarda hastaya oral yolla solunum desteği vermek için kullanılır. Yapısı itibari ile verilen hava geri gelmeyecek şekilde ve solunum desteği veren ile alan arasında sıvı geçmesini önleyen bir dizayna sahiptir. Bu sayede ilk yardımı gerçekleştiren kişinin güvenliği sağlanmaktadır.

BOYUNLUK            

Travma sonrası kazazedenin hareket ettirilmeden önce boyun bölgesinin sabitlenmesi için kullanılmaktadır.

Düz tip ve ayarlı olarak 2 genel çeşidi vardır. Bu ürünün uygulaması sadece ilk yardım eğitimi almış kişiler tarafından yapılmalıdır.

DİJİTAL BEDEN DERECESİ

Hastanın içinde bulunduğu duruma bağlı olarak ateşinin izlenmesi gerektiği zamanlarda kullanılmaktadır.

Sıklıkla kullanılan koltuk veya kulaktan ateş ölçen cihazlardır. Son yıllarda temassız olarak tanımlanabilen ve vücut ısını ölçen cihazlar da kullanılmaktadır.

ÇENGELLİ İĞNE

Üçgen sargı bezinin tespitinde veya sargı bezlerinin ve elastik bandajların sabitlenmesinde kullanılır.

PLASTİK CIMBIZ

Pansuman malzemelerini tutmak için kullanılır. İlk yardımı gerçekleştiren kişinin kazazedeye teması nedeniyle oluşabilecek bulaşmanın önüne geçilmesi hedeflenmektedir.

METAL CIMBIZ

Cilde batan bir kıymığın veya kesici bir parçanın çıkarılmasında kullanılır.

MAKAS

Bandajların kesilmesinde ve gerektiğinde yaralının üzerindeki giyeceklerin kesilerek yara bölgesine ulaşılmasında kullanılır. Yaralının etine ve cildine zarar vermemesi için küt uçlu ve paslanmaz metalden olmalıdır.

İLK YARDIM KİTAPÇIĞI

Bilgi kaynağı belli olan ve acil durum medikal müdahale bilgilerini ihtiva eden kitapçıktır. Kitapçığın içinde mutlaka acil durum numaraları olmalıdır. Kitapçığın kullanıcılar tarafından önceden okunmuş olması gerekmektedir.

İLK YARDIM SET ÇANTALARI

Kullanım amaçlarına göre farklı şekil ve özellikte üretilmektedirler. Araç için üretilen çantalar daha küçük hacimli olurken iş yeri, fabrika gibi fazla sayıda kişiye hizmet edecek çantaların hacimleri daha büyük olmaktadır. İster kumaş, ister plastik olsun; bu çantaların ana amacı içine konulan ürünleri kullanım süreleri boyunca dış etkenlerden korumaktır.

İlk yardım seti çantaları kolay kullanımlı ve hemen açılabilir olmalı, aynı zamanda acil durumlarda çantayı kullanacak kişiye ürünleri kolaylıkla alabilme imkanı sunmalıdır. Bu pratiklik sayesinde, ihtiyaç duyulan ürüne ulaşmak için gereken süre kısalacaktır. Özellikle plastik olan çanta ve dolapların açma kapama sistemlerinin kolay açılıp kapanan yapıda olmaları ve bunun için tek hamlenin yeterli olması çok önemlidir. İlk yardım çantalarında bir kilit mekanizması bulunmamalıdır.

Kumaş ya da plastik ürünlerin çok kolay fark edilen renklerde olması önem teşkil etmektedir. Hatta gerekli durumlarda üzerlerine gece şartlarında parlayacak işaret veya reflektörler yerleştirilerek görünür olmaları desteklenmelidir.

Günümüz şartlarında kumaş veya plastik materyalden üretilen, farklı şekil ve ebatlarda çantalar kullanılmaktadır. Metal ve cam parçaların kullanıldığı ürünler artık tercih edilmemektedir. Metal olanlar, kullanım yerlerine göre korozyon problemi yaşatırken; kapakları cam olanlar ise kırılma ve/veya muhafaza ettikleri ürünleri ışığa maruz bırakarak bozulmalarına sebebiyet vermeleri sebebiyle pek üretilmemektedir.